‘Je weet niet wat dit is’, zegt trainer Jos Buijs. ‘Ja, je weet het wel, maar probeer die kennis even
te parkeren. Stel je eens voor dat je van een andere planeet komt, en dat dit een geschenk is van
de eerste aardbewoner die je tegenkomt.’
Geconcentreerd kijken vijftien cursisten naar de rozijn in hun handpalm. ‘Je kunt hem met je
wijsvinger op zijn zij rollen’, zegt Buijs. ‘Je kunt er zachtjes met je nagel in drukken. Breng hem
eens naar je oor. Kijk of het geluid geeft, of je geknisper hoort. Rol hem eens over je wang,
ervaar eens hoe dat voelt. Je zult zien dat-ie veel meer facetten heeft dan je denkt.’
De cursisten doen wat de trainer zegt, sommigen met de ogen dicht. Een enkeling kijkt aarzelend
om zich heen. ‘Je mag best denken: wat een rare oefening’, zegt Buijs. ‘Veroordeel die gedachte
niet.’
De oefening met de rozijn is de eerste oefening tijdens de cursus mindfulness in het Han
Fortmann Centrum in Nijmegen. Acht maandagavonden en een stiltedag zullen de cursisten leren
hun aandacht te vestigen op ‘het hier en nu’.
Elke mindfulnesstraining ter wereld begint met de rozijn, zegt Buijs. ‘Het is een geniale oefening,
want het demonstreert precies waar het bij mindfulness om draait. Normaal prop je zonder erbij
na te denken een handvol rozijnen in je mond. Dan heb je geen aandacht voor wat je doet. Met
deze oefening zijn we twintig minuten met één rozijn bezig. Daardoor wordt zoiets kleins heel
interessant, boeiend en waardevol.’
De oorsprong van mindfulness ligt in het boeddhisme, maar de huidige cursussen en therapieën
hebben met religie weinig meer te maken. In 1979 ontwikkelde de Amerikaanse hoogleraar Jon
Kabat-Zinn aandachtstrainingen voor patiënten met chronische pijnklachten. Inmiddels werken
veel ziekenhuizen en instellingen in de geestelijke gezondheidszorg met mindfulness.
De cursussen op het Han Fortmann Centrum zitten bomvol. Mindfulness is populair. Er zijn
talloze boeken over het onderwerp, cursussen zijn overal in Nederland te volgen. Jos Buijs is
psycholoog en psychotherapeut en geeft sinds vier jaar trainingen, zowel aan patiënten als aan
geïnteresseerden die, zoals een van de deelnemers het verwoordt, de cursus vooral zien als ‘een
cadeautje aan mezelf’.
Deelnemers hebben veel gemeen: drukke baan, kinderen, stress
In Nijmegen zijn veruit de meeste deelnemers vrouw en veertiger. Tijdens het voorstelrondje blijkt
dat ze veel gemeen hebben: een drukke baan, kinderen, vaak stressverschijnselen. ‘Ik vind het
moeilijk om tot rust te komen’, zegt een deelnemer. Een ander is ‘altijd bezig met morgen en wil
met meer aandacht leren leven’.
Volgens Buijs is de groep representatief. ‘De gemiddelde leeftijd van cursisten is 44. Blijkbaar zit
je dan in een levensfase dat je meer bij de dingen gaat stilstaan. En er zijn altijd veel meer
vrouwen dan mannen. Vrouwen staan dichter bij hun gevoel en erkennen eerder hun pijn.’
Het met de rozijn over de wang rollen gaat niet alle deelnemers even gemakkelijk af. Als de
rozijnen uiteindelijk zijn opgegeten, vindt er een evaluatie plaats. ‘Ik voelde ook wel gêne’, zegt
een van de cursisten. ‘Dan zie ik mezelf hier zo zitten met een rozijntje. Hoe moet ik dit vanavond
thuis vertellen?’ Een ander: ‘Ik bleef in de weerstand en kwam er niet uit.’
Helemaal niet erg, bezweert Buijs. Ook tijdens de andere mindfulnessoefeningen – zitmeditatie,
loopmeditatie en de zogeheten bodyscan, een aandachtsoefening waarbij je een half uur lang,
liggend, je aandacht richt op steeds een ander lichaamsdeel – zal de geest afdwalen. ‘Dat is de
normaalste zaak van de wereld. Veel mensen denken bij mediteren: ik ga lekker zitten en dan
worden mijn gedachten vanzelf rustiger. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Wees niet boos op
jezelf. Als je signaleert dat je gedachten afdwalen, heb je al een stap gemaakt.’
Door veel oefenen krijgen de cursisten het ‘richten van de aandacht’ vanzelf beter onder de knie,
zegt Buijs. Er is ook huiswerk. Zo moeten de cursisten een handeling kiezen, die ze een week
lang dagelijks ‘met aandacht’ uitvoeren. Tandenpoetsen, bijvoorbeeld. Buijs: ‘Na één tand kan je
aandacht al zijn afgedwaald. Maar als je dat vervolgens opmerkt ben je weer mindful.’
Deelnemers aan de cursus zeggen na afloop meer oog te hebben voor hun omgeving. ‘Ik hoor
ook vaak dat ze beter slapen, dat ze minder piekeren en dat ze vriendelijker zijn voor zichzelf en
naar anderen. Stress en depressiviteit hebben meestal te maken met het te veel bezig zijn met
het verleden of de toekomst. Als je je leert te concentreren op wat je zintuigen in het hier en nu
ervaren, is er voor piekeren geen reden.’
Na de rozijnoefening is er niet alleen scepsis. Een vrouw, achter in de veertig: ‘Ik realiseer me nu
aan hoeveel dingen ik normaal voorbij ga, die eigenlijk heel mooi en bijzonder zijn. Daar schaam
ik me bijna voor.’ Een ander: ‘Het knisperen van de rozijn ontroerde me.’
Uit: De Volkskrant, donderdag 10 september 2009
door Sara Berkeljon
